Radomski Jan Kazimierz, krypt. Socha, Przygroda (1898–1977), botanik, profesor Wyższej Szkoły Rolniczej w Szczecinie. Ur. 18 VI we wsi Kamień (pow. Nisko) w wielodzietnej rodzinie chłopskiej, był najstarszym synem Marcina i Franciszki z Kozaków, bratem stryjecznym Bolesława (zob.).

W l. 1908–15 R. kształcił się w gimnazjum klasycznym w Dębicy, a maturę złożył w r. 1916 w Przemyślu. W l. 1916–20 służył najpierw w armii austriackiej i walczył na froncie południowym (w Serbii, Czarnogórze, Albanii), a potem w WP w stopniu porucznika brał udział w wojnie polsko-radzieckiej. W l. 1920–3 studiował przez dwa semestry na Wydziale Chemicznym Politechniki Lwowskiej, a następnie nauki biologiczne wraz z chemią i mineralogią na Uniw. Lwow., które ukończył w r. 1925. Od września 1923 do końca stycznia 1930 był nauczycielem przyrodoznawstwa w Państwowym Gimnazjum Humanistycznym w Nisku. W r. 1927 zdał państwowy egzamin pedagogiczny we Lwowie, uzyskując «dyplom nauczyciela szkół średnich z zakresu nauk biologicznych i chemii z mineralogią». Poza zajęciami szkolnymi zbierał materiały florystyczne z terenu Puszczy Sandomierskiej. Od lutego 1930 pracował w Państwowym Gimnazjum im. Romualda Traugutta w Brześciu nad Bugiem. Zorganizował tu i kierował Ośrodkiem Metodycznym Biologii Kuratorium Brzeskiego Okręgu Szkolnego, przyczynił się do założenia kilkudziesięciu pracowni biologicznych w tamtejszych szkołach. Od września 1936 aż do wybuchu drugiej wojny światowej R. był dyrektorem Państwowego Gimnazjum i Liceum im. Króla Stanisława Leszczyńskiego w Ostrołęce. Po ewakuacji placówki poprzez Białą Podlaską, Brześć, Włodawę, Lublin i Warszawę, powrócił 16 X 1939 do Ostrołęki, gdzie próbował uruchomić szkołę, lecz 7 XI został przez Niemców uwięziony na 10 dni. Po zamknięciu szkoły, został wysiedlony wraz z rodziną 18 XI do Generalnego Gubernatorstwa.

Zamieszkał w Warszawie, gdzie od początku grudnia 1939 do 27 II 1940 brał jako nauczyciel udział w tajnym nauczaniu w XVII Państwowym Gimnazjum i Liceum. Przez pozostały okres okupacji R. od 1 III 1940 do 31 VIII 1944 pracował oficjalnie w Publicznej Szkole Powszechnej, najpierw w Czerwinie, a potem w Jarnutach (pow. Ostrów Mazowiecka). Równocześnie w tym samym czasie był pod krypt. Socha organizatorem i kierownikiem tajnego nauczania z ramienia Tajnej Organizacji Nauczycielskiej konspiracyjnej szkoły średniej pod nazwą «Golesin», która skupiała od 50–100 uczniów i 7–9 nauczycieli byłego gimnazjum ostrołęckiego. Szkoła ta działała od 1 IX 1941 do 31 VIII 1944 w dziesięciu wsiach w promieniu 20 km. R. prowadził w niej zajęcia z biologii i utrzymywał prywatną bibliotekę przyrodniczą. Córka R-ego Janina była sekretarką tej szkoły. R. był także inspektorem tajnego nauczania i w ostatnim okresie przewodniczącym Powiatowej Komisji Oświatowej na pow. Ostrów Mazowiecka. W Armii Krajowej był pod krypt. Przygroda kwatermistrzem obwodu we wsi Długosiodło koło Lasów Wyszkowskich i pełnił funkcję skarbnika.

Po wyzwoleniu, we wrześniu 1944, ponownie zorganizował R. odtajnione już Gimnazjum i Liceum na wysiedleniu, a od 4 III do 31 X 1945 był dyrektorem Gimnazjum i Liceum w Ostrołęce. Następnie od 1 XI 1945 do 31 VIII 1948 był organizatorem i dyrektorem Państwowego Gimnazjum i Liceum w Kamiennej Górze na Dolnym Śląsku. Tutaj wiele pracy poświęcał inwentaryzacji zabytków przyrody. Od 1 IX 1948 był adiunktem kontraktowym przy katedrze morfologii i systematyki roślin na Uniwersytecie i Politechnice Wrocławskiej, gdzie obok zajęć dydaktycznych prowadził badania florystyczne na torfowiskach Białostocczyzny. Rada Wydziału Nauk Przyrodniczych tej uczelni dn. 12 VII 1948 nadała R-emu stopień magistra filozofii na podstawie dyplomu nauczycielskiego z r. 1927 i pracy wykonanej w czasie studiów pt. Asymetria u Gastropoda i jej przyczyny. W l. 1952–5 pracował w Instytucie Jedwabiu Naturalnego w Milanówku, początkowo z siedzibą w Otmuchowie na Dolnym Śląsku, a następnie w katedrze botaniki Wyższej Szkoły Rolniczej we Wrocławiu; prowadził wówczas badania nad drzewostanami morwy w Polsce. Od 1 IX 1955 R. pracował w Wyższej Szkole Rolniczej w Szczecinie w katedrze botaniki na Wydziale Rolniczym, a równocześnie w l. 1955–68 był organizatorem i kierownikiem Rolniczych Studiów Zaocznych tej uczelni. Wykładał botanikę i prowadził wszystkie zajęcia dydaktyczne z tego przedmiotu. Dn. 28 XI 1957 został mianowany docentem (na podstawie monografii morwy), a 3 X 1967 profesorem nadzwycz. W l. 1958–67 był prodziekanem Wydziału Rolniczego. Na emeryturę przeszedł 30 IX 1968. Był także wiceprzewodniczącym Wojewódzkiej Rady Przysposobienia Rolniczego w Szczecinie, a w l. 1972–6 współpracował z Telewizyjnym Technikum Rolniczym jako współtwórca modelu telewizyjnych lekcji z botaniki i zoologii.

R. był jednym z inicjatorów i pionierów nowoczesnych metod nauczania biologii już w okresie międzywojennym, a po wojnie współtwórcą metodyki kształcenia systemem zaocznym, a także stacjonarnym na studiach wyższych poprzez sterowanie samokształceniową pracą i studiami studenta, ze stosowaniem odpowiednich pomocy dydaktycznych w formie specjalnych podręczników i przewodników, a także nowych technik łącznie z wykorzystaniem telewizji. Główną działalność w tych kierunkach skoncentrował na opracowywaniu podręczników do nauki botaniki na poziomie średnim i wyższym. Wspólnie z różnymi autorami (S. Tołpą, T. Mulem, K. Steckim, W. Czerwińskim i J. Jasnowską) wydał 13 tytułów Botaniki. Pierwsze podręczniki ukazały się w okresie międzywojennym: Botanika dla II kl. gimnazjum. (Lw. 1934, przedruk Jerozolima 1942, Bari 1945), Nauka o człowieku i higienie dla kl. VII (Lw. 1935), Botanika i życie organizmów w zespołach. Dla I klasy liceum przyrodniczego (Lw. 1939). Po wojnie ukazały się: Botanika dla kl. IX (1950–68 – 17 wydań) i Botanika dla technikum rolniczego (1956–84 – 18 wydań) oraz kilka różnych podręczników Botaniki dla wyższych studiów rolniczych.

Kierunkiem działalności naukowej R-ego była florystyka i fitosocjologia. W okresie międzywojennym pod kierunkiem Seweryna Krzemieniewskiego zgromadził obszerne zbiory zielnikowe z Puszczy Sandomierskiej w toku badań, które miały stanowić podstawę rozprawy doktorskiej. Materiały te w znacznej części zaginęły w czasie wojny w Ostrołęce, a fragmentarycznie były ogłoszone w kilku publikacjach, m. in. w pracy pt. Notatki o niektórych rzadszych roślinach w powiecie niżańskim („Kosmos” T. 52: 1927). Po wojnie prowadzone w l. 1952–5 badania nad drzewostanami morwy w całym kraju ukazały się w monografii pt. Botaniczna charakterystyka morwy rosnącej w Polsce pod względem morfologicznym i nasiennym (Szczecin 1960) i stanowiły podstawę do prac hodowlanych nad krajowymi odmianami tego gatunku w celach praktyczno-przemysłowych. W okresie pobytu w Szczecinie R. przeprowadził badania fitosocjologiczne na Pomorzu Zachodnim, opracowując zbiorowiska roślinne w dolnym biegu doliny Odry (Olesy i lasy łęgowe na Międzyodrzu Szczecińskim, „Zesz. Nauk. Wyższej Szkoły Roln. w Szczecinie” 1962 nr 9, Oles leszczynowy na wyspach odrzańskich, na Międzyodrzu Szczecińskim i na wschodnim brzegu Odry w rejonie Inoujścia, podzespół: Carici elongatae-Alnetum medioeuropaeum coryletosum, tamże 1968 nr 28) oraz wspólnie z J. Jasnowską roślinności kserotermicznych zbiorowisk murawowych na zachodniej krawędzi doliny Odry. W l. 1960–9 wykonał szereg ekspertyz geobotanicznych z Pomorza Zachodniego dla Min. Rolnictwa. R. zasłużył się także w dziedzinie ochrony przyrody, zabiegając o uratowanie cennych zabytków w postaci rezerwatów i pomników przyrody. Zaprojektował bądź opisał rezerwaty, m. in.: Morgi w pow. Nisko („Ochrona Przyrody” R. 12: 1932) i na Pomorzu Szczecińskim: Tchórzyno (tamże R. 37: 1972), Ozy Kiczarowskie, Kurowskie Błota, Wzgórze Widokowe, Wąwóz Kamieniec i in. (nie publikowane, złożone wojewódzkiemu konserwatorowi przyrody). Był rzecznikiem wprowadzenia ochrony przyrody jako nowej gałęzi wiedzy dla szkół: Ochrona przyrody w programach szkoły podstawowej i średniej („Chrońmy Przyrodę Ojczystą” R. 2: 1946 nr 9/10). Na Dolnym Śląsku zainicjował akcję tworzenia gminnych opiekunów zabytków przyrody.

R. należał do wielu towarzystw naukowych i zespołów specjalistycznych. M. in. od r. 1929 był współpracownikiem Komisji Fizjograficznej PAU, w l. 1946–9 delegatem Komitetu Ochrony Przyrody we Wrocławiu na pow. kamiennogórski, członkiem Resortowej Komisji Min. Szkolnictwa Wyższego do spraw Studiów Zaocznych, członkiem Wydziału Nauk Przyrodniczo-Rolniczych Szczecińskiego Tow. Naukowego, Polskiego Tow. Botanicznego, Polskiego Tow. Przyrodników im. Kopernika i in. Zmarł 27 IX 1977 w Szczecinie i pochowany został na cmentarzu Centralnym. Był odznaczony m. in. licznymi odznaczeniami wojskowymi i Medalem Komisji Edukacji Narodowej (1972).

W małżeństwie (od r. 1925) z Konstancją z Więckowskich (1895–1982), nauczycielką gimnazjalną rysunków w Nisku (ukończyła szkołę malarską w Tyflisie), R. miał trzy córki: Janinę Jasnowską (ur. 1925), profesora botaniki, Marię (ur. 1927), profesora uprawy roli i roślin, i Agnieszkę (ur. 1938), magistra inżyniera rolnictwa.

„Zesz. Nauk. Wyższej Szkoły Roln. w Szczecinie” 1968 nr 27 s. 22–4 (bibliogr. I), 1974 nr 45 s. 16–17 (bibliogr. II); Rocznik oficerski, W. 1924; Wyższa Szkoła Rolnicza w Szczecinie, Skład osobowy i spis wykładów…, za l. 1958/9–1969/70; Zagórowski, Spis nauczycieli, II; – Akademia Rolnicza w Szczecinie w latach 1954–1979, Szczecin 1979; Kowalik M., Gimnazjum i Liceum Ogólnokształcące im. Stefana Czarnieckiego w Nisku 1912–1982, Nisko 1984 s. 39–40; Niedziałkowska Z., Zarys historyczny dziejów miasta Ostrołęki (do 1945), Ostrołęka 1982 s. 24; Siewierski T., Z dziejów Liceum Ogólnokształcącego w Ostrołęce 1913–1983, Ostrołęka 1983 s. 34–50, 52–6, 144–5, 154 (fot.), 155, 172, 235, 238; Wyższa Szkoła Rolnicza w Szczecinie, Szczecin 1971 s. 55; – Ćwiek T., Wspomnienia z okresu II wojny światowej, okupacji i pierwszych lat powojennych na terenie obecnego województwa ostrołęckiego, Ostrołęka 1977; II Sprawozdanie Dyrekcji Państwowego Gimnazjum im. Romualda Traugutta w Brześciu nad Bugiem za r. szk. 1929/30 s. 16, 21; Radomski J., „Golesin” – Wspomnienia, Ostrołęka 1982 s. 23 (fot., biogr. i bibliogr.); Sprawozdanie Dyrekcji c. k. Gimnazjum z wykładowym językiem polskim w Przemyślu za r. szk. 1915/16 s. 21, 22, 29; Tabin M., Mój nauczyciel profesor Jan Radomski, Akad. Roln. w Szczecinie, S. Informatory nr 1, Szczecin 1982 s. 56; III Sprawozdanie Dyrekcji c. k. Gimnazjum w Dębicy za r. szk. 1909/10 s. 56, toż VIII, za r. szk. 1915/16 s. 9; – „Biologia w Szkole” R. 31: 1978 nr I s. 48; „Chrońmy Przyrodę Ojczystą” R. 2: 1946 z. 5/6 s. 26, R. 3: 1947 z. 5/6 s. 25–6, z. 11/12 s. 23, R. 34: 1978 z. 2 s. 50–3 (fot.); „Głos Szczeciński” 1977 nr 222 s. 7, nr 224 s. 7; „Kur. Szczeciński” 1977 nr 220 s. 7; „Oświata i Wychowanie” (Wersja B) 1980 nr 18 s. 14–15; „Przegl. Zachodniopomorski” 1967 nr 6 s. 157; „Tyg. Ostrołęcki” 1982 nr 1 s. 18–19; „Tyg. Powsz.” 1977 nr 42; „Wiad. Botaniczne” T. 20: 1976 z. 2 s. 75–9 (fot.), T. 22: 1978 z. 2 s. 87–8 (fot.); – Arch. Akad. Roln. w Szczecinie: Akta osobowe R-ego: Arch. Uniw. Wrocł.: Akta osobowe R-ego; – Informacje córki Janiny Jasnowskiej ze Szczecina.

Andrzej Dzięczkowski